Primeiras fontes

A primeira mención que atopamos referente a Mántaras no CODOLGA (Corpus Documentale Latinum Gallaeciae) aparece no famoso documento do ano 995 redactado por Pedro, bispo de Iria, que sería coñecido posteriormente como San Pedro de Mezonzo, sobre a reconstrución que fixo da igrexa de Santaia de Curtis, fundada polo seu pai Martiño Placencio, e destruída pola invasión normanda de Gunderedo no 968-970. Pedro era daquela abade de Sobrado.

“…. usquequo peccato pepediente uenerunt gentes lotimanorum in ipsam terram et uastauerunt sic ipsam ecclesiam, sicut et alias conuicinas eiusdem, sicut et sacerdotes sui captiuitate ducti et gladio trucidati sunt, ipsasque scripturas ipsius ecclesie de ignibus concremauerunt usquequo non remansit ibidem nisi petre ignibus ustulate remansit autem ab ipso incendio”

“…a causa dos nosos pecados viñeron as xentes dos normandos á nosa terra e destruíron esta igrexa (Santaia de Curtis) e outras veciñas; os seus sacerdotes foron levados presos e pasados pola espada; o lume consumiu as escrituras, e as mesmas pedras pereceron polas chamas…”

Pedro de Mezonzo pertencía a unha familia importante e fai diversas doazóns a Santaia  de Curtis para a súa reconstrución, entre as que atopamos moitas propiedades na zona:

“In territorio Plutius: in uilla Floriu, terras et pomares, Vª de genitore meo Martino et porcionaem de Fratre meo Adelfio presbiterio, de UImarane et mea ab obni integritate; et nostram porcionem in ipsas ecclesias Sancto Marie de Uirinis, Sancto Martino de Florio, Sancta Maria de Mantares, necnon et Sancto Uicentio de Naimaia, que est iuxta castellum Aranga”

“No territorio de Pruzos, na vila de Churío, terras e hortas, quinta do meu pai Martiño e parte de meu irmán Adelfio presbítero, de Vimara e miña por enteiro, e a nosa parte nestas igrexas de Santa María de Verís, San Martiño de Churío, Santa María de Mántaras e San Vicente de Naimaia (das Fervenzas?), que é xunto do castelo de Aranga.”

Noutro documento da época, recollido nos Tumbos do Mosteiro de Sobrado, no ano 1037, outro nobre, Rodrigo Gutierrez, fai carta de dote á súa muller Senior Aloytiz na que lle doa a ésta:

“In ualle Nemidos in prouincia Galletie, uillas uocatas Miron, Ferrar, Uerines, Mantares, Bouada, Asperella, Uigo, Castro, Cabanas, Ualle, Pontelias, Ouania, Cellario;”

“No val de Nendos na provincia de Galicia, vilas chamadas Mirón, Ferrar, Verís, Mántaras, Bóveda, Esperela, Vigo, Castro,...”

Aínda que algúns dos topónimos non son recoñecibles hoxe en día temos referencias claras a Verís, Mántaras, Bóveda, Esperela e Vigo.

Temos pois unha serie de poboacións cualificadas como “vilas”, situadas na zona dende hai más de mil anos, con nomes derivados do latín, o que indica que a súa orixe ven probablemente da época romana ou da inmediatamente posterior.

Na época romana desenvolveuse un proceso no que se foron abandonando os castros ubicados nas alturas por asentamentos en terreos en chán denominados villae ou vicus (en latín "lugar", de aí os múltiples Vigo actuais). Na documentación medieval galega a vila é o núcleo fundamental de organización do espazo.

A vila é nesa época un territorio de habitación e explotación agraria centrado por unha aldea ou grupo de casas situado dentro duns límites precisos e organizado a tres niveis: o núcleo de vivendas e hortas, a zona de explotación agrícola e unha zona de terreos incultos ou monte.

Non atopamos outras referencias na documentación medieval, o que non é de estrañar. Só a coincidencia de formar parte das dotes e doazóns de familias importantes da época nos proporcionou unha pista sobre a súa existencia.

Será precisamente unha desas familias, os Pardo de Cela, a que vai poñer o lugar de Cela no foco da Historia.